Ukrayna savaşı başladığından bu yana bölgede yaşanan çatışmalar Karadeniz’deki ekosisteme de ziyan veriyor.
İngiltere merkezli Guardian gazetesi, Türkiye Deniz Araştırmaları Vakfı’nın (TÜDAV) Mart ve Nisan ayında hazırladığı rapora ithafla Türkiye’nin Karadeniz kıyılarında artan yunus vefatlarına değinmiş, Ukrayna savaşının bunun nedeni olabileceğini belirtmişti.
BBC Türkçe’ye konuşan TÜDAV Lideri ve İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi’nde Deniz Biyolojisi Profesörü Bayram Öztürk, Nisan ayında karaya vuran meyyit yunus sayısının 80’i bulduğunu, bunların bir kısmının balıkçı ağlarına takıldığını söylüyor. Ölümlerin sebebi hakkında bilimsel çalışmalar devam ediyor.
Öztürk, artan yunus ölümlerinin sebebiyle ilgili “spekülasyon yaratmak istemediklerini” bilhassa belirtmekle birlikte, karaya vuran yunuslarda rastgele bir hastalığa rastlanmadığı için bunun düşük frekanslı sonarlardan kaynaklanabileceğini söz ediyor.
Ayrıyeten savaşın bölgedeki canlılara, balıkçılığa ve hasebiyle Karadeniz halkına tesirlerinin yanı sıra merkezi İstanbul’da bulunan Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Kurulu’nun bu hususta inisiyatif alması gerektiğini hatırlatıyor.
Tabiat Derneği Deniz Araştırmaları Koordinatörü Denizcan Sakin ise şimdiye kadar yapılan araştırmalarda genelde savaş nedeniyle yaşanan petrol sızıntılarından etkilenen deniz hayatına, bilhassa de deniz kuşlarına değinildiğini belirterek karaya vuran yunus sayısındaki artışla ilgili şu açıklamada bulunuyor:
“Günümüzde Karadeniz’de yaşanan durumla ilgili karşılıklı dezenformasyon nedeniyle ne yazık ki pek fazla fikrimiz yok. Fakat askeri hareketliliğin denizde yarattığı ses kirliliğinin deniz memelilerine karşı negatif tesirinin bulunduğunu çok açık.”
Dingin, “Yunusların karaya vurma hadiselerini izleme çalışmaları ve araştırmaları son devirde ağırlaşmış durumda. Lakin bireylerin nekropsi (hayvanların vefat sebebinin belirlenmesi sürecine verilen ad) sonuçları yayımlanmadığı için kesin bir sebep söyleyemiyoruz” kelamlarını ekliyor.
YUNUSLAR SAVAŞTAN KAÇARAK İNANÇLI GÜNEY KIYILARA MI İNDİ?
TÜDAV Mart ayı boyunca Batı Karadeniz kıyılarında, açık deniz tipi olan tırtak çeşidi yunus vefatlarında daha evvel görülmemiş bir artış olduğunu rapor etmişti. Bunda Ukrayna’da Şubat ayı sonunda başlayan savaşın tesirli olduğu düşünülüyordu.
Karaya Vuran Deniz Memelileri Bağlantı Ağı üzerinden yunus vefatlarını tespit eden vakıf uzmanları, bilimsel inceleme sonucunda ölümlerin ağda boğulmadan kaynaklandığını belirlemişti.
Lakin geçtiğimiz yıllarda, yılın bu devrinde emsal bir yoğunluk görülmediği için rastlantısal ağa yakalanma hadiselerinin neden arttığı araştırılmaya başlandı.
İklim tesirinin yanı sıra olağandışı gemi trafiği ile kuzeydeki ağır sualtı ve su üstü askeri faaliyetlerin, yunusların güneydeki inançlı kıyılara inmesine sebep olma ihtimali hala inceleniyor.
Prof. Dr. Öztürk, “Bilim delil ister” diyor:
“Nisan ayında ölen yunusların bir kısmının ağa takılma nedeniyle, bir kısmınınsa sebebi bilinmeyen bir biçimde öldüğünü söyleyebilirim. Lakin hayvanlarda parazit, hastalık, iç organlarda hasar yok. Geriye kalan tek seçenek düşük frekanslı sonarlar. Yani akustik travma geçirmiş olabilirler mi diye düşünüyoruz.”
Çalışmaların devam ettiğini belirten Öztürk durumu, “Bu biçimde karaya vuran meyyit hayvanlar bize getirilecek. Her bölgeye haber gönderdik. Toplu mevt var mı araştırıyoruz. Daha evvel bu türlü bir savaş olmadığı için emin değiliz. O nedenle sebep katiyetle bu diyerek bir spekülasyon yaratmak istemiyoruz” kelamlarıyla tabir ediyor.
ODESSA KÖRFEZİ YUNUSLARIN BESLENME ALANI
TÜDAV’ın araştırması, Azak Denizi, Tuna Deltası ve Odesa Körfezi’nde bulunan sulak alanların ve biyosfer rezervlerinin biyoçeşitlilik açısından kırılgan olduğunu belirtiyor:
“Onlarca askeri geminin bulunduğu, hareket yaptığı, ateş alarak yandığı, balistik füzelerin düştüğü Odessa Körfezi, Karadeniz’de kıyısal balık tiplerinin ve yunusların beslenme alanlarıdır.”
Kuşların göç yolları üzerinde bulunan bölgedeki savaş, sırf yunuslar ve deniz ekosistemini etkilemiyor. Kuşların da üreme, beslenme, yumurtlama alanları, yaşanan çatışmalar nedeniyle tehdit altında. Tıpkı halde Karadeniz’de muhafaza altındaki kırmızı alg yataklarının tahrip olması tehlikesi de kaygı yaratıyor.
Ukrayna’nın güneyindeki Mariupol’ün ve savaşın devam ettiği kıyı bölgesinin büsbütün muhafaza alanı olduğunu belirten Öztürk, “Bu alanlarında savaşın tabiata tesirini görüyoruz. Sulak alan buralar, korunması gerekiyor. Esasen bununla ilgili askeri hedeflerle ya da daha öteki düşmanca hedeflerle etrafın değiştirilmesi tekniklerinin kullanılmasının yasaklanmasına ait kontrat (ENMOD) var. Ama o kontratta sulak alanlar yok. Şayet mukavele yenilenirse bir gün, bu ekolojik telaşların de eklenmesi gerekir” diyor.
Vakıf, Mariupol açıklarında füzeyle vurulan ve batan gemilerden sızan petrolün ölçüsünün bilinmediğini, acil müdahale planı olup olmadığının açıklanmadığını da vurguluyor.
‘SAVAŞ DEVAM EDERSE BALIKÇILIK YAPILAMAYACAK’
Savaşın tahıl ve ayçiçek yağı üzere besin eserlerine olduğu kadar balıkçılığa da tesiri var.
Savaş nedeniyle Mart ayı sonunda Tarım ve Orman Bakanlığı Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü, “Görülen gerek üzerine balıkçılarımızın ve halkımızın can ve mal güvenliğinin temini için Bulgaristan hududu ile Kocaeli ili Kefken bölgesi ortasındaki denizel alanda, gün batımından gün doğumuna kadar her türlü ticari ve amatör su eserleri avcılığı, bugünden itibaren ikinci bir duyuruya kadar durdurulmuştur” halinde bir açıklama yaptı.
“Şu anda Türkiye’de balıkçılık yasak. Üreme devri olduğu için Karadeniz’de balık avlanamıyor. Lakin av yasağı olağanda Eylül’de sona erecek ve balıkçılık başlayacak. Umarım o vakte kadar savaş sona erer” diyen Öztürk, “Savaş devam ederse mayınlar nedeniyle balıkçılık yapılamayacak. Balıkçılık yapılamamasının toplumsal ve ekonomik sonuçları var. 10 kilo balığın 6 kilosu Karadeniz’den yakalanıyor zira. Kıyıdaki halk balığa bağlı” kelamlarını ekliyor.
‘İNİSİYATİF ALINMALI’
1994 yılında kabul edilen Bükreş Mukavelesi’nin bir gereği olarak Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya, Türkiye ve Ukrayna’nın üyesi olduğu Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Komitesi kurulmuştu.
Kurulun merkezi İstanbul’da.
Bu komitenin, savaşın tabiata tesiriyle ilgili bir inisiyatif geliştiremediğini belirten Öztürk, “Biz yalnızca bilgi toplamaya çalışıyoruz şu an fakat savaş bittikten sonra bu dataların taraflara verilmesi lazım” diyor ve ekliyor:
“Türkiye’nin Karadeniz Etraf Programı bu hususta çok makûs bir imtihan verdi.”
Tabiat Derneği Deniz Araştırmaları Koordinatörü Denizcan Dingin da savaşın Karadeniz’deki ekosisteme tesiriyle ilgili Türkiye’de rastgele bir inisiyatif alınmadığını belirtiyor.
Mevzuyla ilgili görüş talep ettiğimiz Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Kurulu’ndan karşılık alamadık.
Bir yanıt bırakın